Category Archives: Culture and Religion

अध्यात्मको सहारा लिन ।

( १ ) अध्यात्मको सहारा लिन ।

१९९७ ( विसं २०५४ )
स्थान – वाराणसी
पर्व – महा शिवरात्री
विद्याभूमि एवं तीर्थस्थल वराणसी ( बनारस / काशी ) मा अन्तर्राष्ट्रिय सिद्धाश्रम साधक परिवारद्वारा शिविरको अायोजना गरिएको थियो । निखिल चेतना केन्द्र, बुटवलको अगुवाइमा नेपालको विभिन्न स्थानबाट शिविर जानेहरूको एक टोली पनि त्यहाँ गएको थियो । कमला र म पनि सहभागी बनेका थियौं । विशेष परिचितहरूमा निर्मल र जमूना राजभण्डारी थिए । टोली नेता डा. एस के धिताल थिए । बस यात्राबाट बनारस पुग्यौं । पावन भूमिमा भब्य शिविर लागेको थियो । शिविर शानदार तवरले संचालन भएको देखें । धार्मिक शिविरमा कतै पनि नेता र राजनीति पसेको देखिन । गुरू भजन , शिव भजन , शिव नृत्य र गुरू प्रवचन अादि मलाई अति नै राम्रो लाग्यो । गुरू दीक्षा लिई सकेपछि महाशिवरात्रीको दिनमा नै शक्तिपात दीक्षा लिने निश्चय गरें । मेरोनिम्ति बगलामुखी दीक्षा लिनु पर्छ भन्ने गुरू बचन भयो । कारण म समस्यामा जेलिएको थिएँ । त्यो बेला मेरो ग्रह दशा राम्रो चलिरहेको थिएन । पंडितजन त्यस्तै भन्थे । फटाहा ,फोहरी र घिन नमान्नेहरूले नाजायज फाइदा लिन नपाएकोमा मलाई भ्रष्टाचारको झुट्ठा मुद्दामा फँसाएका थिए । उपायको खोजिमा म बनारस पुगेको थिएँ । अध्यात्मको सहारा लिन ।

२ डाक्टरलेझैं पूर्जी दिए ।

पुगेको भोलिपल्ट धेरै जसो मानिसहरू गुरूलाई भेट्न होटलमा गए । हामी पनि गयौं । अाधी घंटाको प्रतिक्षापछि भेट्ने पालो अायो । समस्या बताएँ । गुरूको माइला छोरा कैलाशचन्द्र श्रीमालीले भन्नु भयो – “ दोनो हात दिखाअो ।“ तुरून्तै देखाएँ । पुनः वहाँले भन्नु भयो “ चरण प्रणाम करो “ । अर्थ थियो -खुट्टामा ढोग । म अचम्म माने । मन अलमलमा प-यो । अनायासै ढोग्नु पर्दा अात्तिएँ । मैले यसरी कसैलाई ढोगेकै थिएन, जीवनमा । अामाबुबा मेरो चेतना नफुर्दै बितेका हुनाले गोडामा ढोक्नै परेको थिएन । केही प्रतिक्रिया गरिन ,मैले । पहिले गुरूलाई ढोगें । अर्को पल्ट वहाँको छोरालाई । गुरूले डाक्टरलेझैं पूर्जी दिए । लेखिएको थियो – बगलामुखी । मन दुविधामा प-यो । किन ढोगाए मलाई ? हुन त अरूहरूले पनि लम्पसार परेर ढोगी नै रहेका थिए । किन हात देखा भने मलाई ?

( ३ ) बनारसमा गुरू भेट्टाएँ ।
सन् १९९७ ( विसं २०५४ ) महाशिवरात्रीको दिन बगलामुखी शक्तिपात दीक्षा लिने भएँ । प्रातः स्नान गरी मन,बचन र कर्मले शुद्ध भएर दीक्षाको लाईनमा बसें । मन शान्त थियो । कुनै नकारात्मक सोच थिएन, मस्तिष्कमा पनि । अरूले चीया पिए । मलाई पनि पिए हुन्छ भने । तर मन मानेन । पानी पनि बारें । रूघा भने मच्चिएर लागेको थियो । महाशिवरात्रीको पावन दिनमा दीक्षा लिन अवसर पाएकोमा म खुसी थिएँ ।
गुरूले शक्तिपात दीक्षा दिदा वहाँको अाँखामा हेरी रहनु पर्ने बताइयो । दीक्षा पश्चात गोडामा ढोग्न हुन्न भन्ने पनि सिकाइयो । तर धेरैले ढोगेको देखें । मेरो पालो अायो । गुरूले मेरो अाज्ञा चक्रमा बुढी अौंलाले तलमाथि गरेर घोट्नु भयो । मैले अाफ्ना दुबै अाँखा गुरूको नजरसंग जुधाई राखें । निर्मल राजभण्डारीले फोटो खिचे । मैले बगलामुखी दीक्षा पाएँ । मलाई दीक्षा प्रदान गर्ने ब्यक्तित्व थिए – डा.श्री नारायणदत्त श्रीमाली । बनारसमा गुरू भेट्टाएँ ।

४ श्रद्धापूर्वक लिएको दीक्षाकै पहिला परीक्षा गर्नु जरूरी छ भन्ने अडान लिएँ ।
दीक्षा कार्यक्रम सकिएपछि शिव भजन एवं गुरू भजन प्रस्तुत हुन थाल्यो । शिव नाट्यहरू बनारसकै कलाकारहरूले प्रस्तुत गरे । वीच-वीचमा गुरूज्यूबाट अाशिर्वचन र विभिन्न किसिमका शक्तिपात दीक्षा प्रदान हुंदै गयो । दीक्षाकोलागि पहिलेनै पूर्जी काट्नु पर्दथ्यो । विशेष दीक्षाको विशेष मुल्य चुकाउनु पर्थ्यो । मैले पनि बगलामुखी दीक्षाकोलागि भारू तिन हजार एकसय बुझाएको थिएँ । मेरी संगिनीले पनि दीक्षा लिईन् । गुरू च्यादर, जपमाला र गोमुख, गुरू चित्र र मन परेको साहित्य खरिद गर्दा हाम्रो खर्च सकिन लाग्यो । हाम्रो जस्तो हालत अरूहरूको पनि रहेको चाल पाईयो ।

( ५ ) कार्यक्रम संचालकले अनेक समस्याका समाधाननिमित्त चत्कारिक दीक्षाहरूको घोषणा गर्दै गए । रेटमा थोरै छुट दिन थालियो । दीक्षा लिन लालायितहरूले सुनारको पसलमा गएर अाफ्ना गहना बेच्न पनि शुरू गरे । कमलाले पनि एक-दुई गहना बेच्ने इच्छा गरिन् । मैले भीटो लगाएँ । श्रद्धापूर्वक लिएको दीक्षाकै पहिला परीक्षा गर्नु जरूरी छ भन्ने अडान लिएँ । हामीवीच नमीठो विवाद पनि भयो । हामीसंग फर्कने भाडा र बाटोमा चीया पिऊने खर्च मात्र थियो । बुटवल र तानसेनबाट सहभागी केही महानुभावहरूले प्रायः सबै जसो दीक्षा थापे । डोकोभरी नोट ल्याएर निधारभरी दीक्षा थापेको दृश्य देखेर म जिल्ल परें ।

( ६ ) बुद्ध धर्मको हाराहारीमा यो कार्यक्रम विस्तार हुनसक्छ

मंडाकिनी मैदानमा लगाइएको पंडालमा खचाखच भरिएको थियो। निरन्तरको भजन र गुरूको संभाषणले कार्यक्रममा पूर्ण अध्यात्म रसले भरिएको थियो । मनबाट दुःख,पीर र बाधाहरू हटेको अनुभव हुन्थ्यो । सांसारिक मोह बन्धनबाट मुक्त भएको जस्तो भान पर्थ्यो । सहभागीहरू अापसमा शिवीरको भब्यताबारे चर्चा गर्थे । मैले पनि अाफ्नो विचार राखें – यस्तो अध्यात्मिक कार्यक्रमले ब्यापकता पाउन सके मानव कल्याणमा थप अायाम थपिने छ । बुद्ध धर्मको हाराहारीमा यो कार्यक्रम विस्तार हुनसक्छ । तर शिविर अायोजक र गुरूका सहयोगीहरूले कार्यक्रमलाई द्रब्यप्रधान नबनाअोस् । ( क्रमशः)

( ७ ) अाध्यात्मिक कार्यक्रमले ब्यक्तिको जीवनको केही पक्षमा रूपान्तरण ।

बनारस शिविरमा अन्तराष्ट्रिय सिद्धाश्रम साधक परिवारको अाध्यात्मिक कार्यक्रमले ब्यक्तिको जीवनको केही पक्षमा रूपान्तरण / परिवर्तन ल्याएको चर्चा सुनें । साँचो रहेछ । केही महानुभावहरूलाई मैले पहिल्यैदेखि चिनेको थिएँ । ती मैले अादर गर्दै अाएका पनि थिए । उनीहरू धार्मिक भए छन् । उनीहरू मनकारी भए छन् । दाता पनि हुन थालेछन् । सामाजिक पनि भएछन् । सामाजिक उत्तरदायित्व बहन गर्ने भएछन् । पहिले जड थिए । सरल भएछन् । मलाई खुसी लाग्यो । तर मेरो बुद्धिले केही अपाच्य पक्ष पनि देख्यो ।

( ८ ) “ जितना लुट सको तो लुट लो । “

तर मेरो बुद्धिले केही अपाच्य पक्ष पनि देख्यो । पहिला त सोचें, मेरो भ्रम होला भनेर । मेरो सोचाइ निष्कर्षमा पुग्यो । डा. श्रीनारायणदत्त श्रीमाली मन्त्र तन्त्र यन्त्र विज्ञान र ज्योतिषशाश्त्रका स्थापित ब्यक्तित्वलाई ऊँचाइमा पु-याउन उनका शिष्य, अनुयायी र अायोजकले गरेको कार्यकलाप अतिशयोक्तिपूर्ण लाग्यो । केही सहभागीहरू पटक-पटक नारा घन्काउँथे । उदघोषक केही समयको अन्तरालमा विभिन्न सांसारिक समस्या समाधान गर्ने शक्तिपात दीक्षा घोषणा गर्थे । सहुलियतकासाथ दीक्षा प्रदान गर्न डा.श्रीमालीलाई अनुनय विनय गरी चरणमा ढोग्थे । दीक्षा प्रदान गर्दै जाँदा वहाँ लखतरान हुन्थे । पहिलो पटक सहभागी भएकोले होला म चकित परें । म बिरक्त भएँ । अाफ्नो समापन अाशिर्वचन मन्तब्यमा डा.श्रीमालीज्यूले अाफु संसारमा दुई वर्ष अरू रहने हुंदा जति दीक्षा लिई लाभान्वित हुने हो होऊ भने । वहाँ कै बोलीमा यस्तो बोल्नु भएको थियो – “ जितना लुट सको तो लुट लो । “ उच्चतम मर्यादाकासाथ महाशिवरात्रीका दिन बगलामुखी दीक्षा थापेको मान्छे – म बिद्रोही हुन पो थालें । अर्को दिन बिहान सबेरै अापसमा भेटघाट हुंदा “ जय गुरूदेव । “ भनेर अभिवादन गर्थे सहभागीहरू । मैले भन्न थालें – “ जय पशुपितनाथ ।“

( ९ ) कुनै महात्माले “ छु मन्तर “ गरेर कोही पनि समस्या मुक्त हुंदैन

बनारस शिविरको केही कृत्रिमताले मलाई ब्यक्तिगत रूपमा चित्त बुझेन । एक वर्ष पहिले भाग लिई सकेकी परिवार कमला र मित्र जमूना राजभण्डारीको परामर्शमा म भाग लिन गएको थिएँ । मलाई शिविरको माहौलबारे स्पष्ट बताउन नसकेकोमा कमलासंग असन्तोष जनाएँ – “ जीवनमा गर्नु पर्ने संघर्ष गर्न म सधैं तैयार हुन्थें, छु पनि। कुनै महात्माले “ छु मन्तर “ गरेर कोही पनि समस्या मुक्त हुंदैन । भोग्नु पर्ने कुरा त भोग्नै पर्छ । मैले नैतिकता पालन गरेकै छु। शिक्षा क्षेत्रमा निःस्वार्थ सेवा गरिरहेकै छु । ईमान्दारीता पालन गरेकै छु । कुअन्न खाएकै छैन । बाबुको सम्पत्ति त खानु परेन भने अरू कसैको त के कुरा ? अाफ्नै पौरख खाने हामीलाई कस्को अपुताली खानु छ र,अब ? मानिस अज्ञान छन् । केही न केही न अभावले पीरोलिएका हुन्छन् । छिटो समाधान चाहान्छन् । लोभमा पर्दा बिपत पनि अाई पर्छ । मलाई यस्तो जालोमा पर्नु छैन । ”

( १० ) कसै कसैलाई गुरू दीक्षा पश्चात बिद्रोही बनाउँछ ।

काशी / बनारस स्थित पवित्र गंगामा स्नान , काशी विश्वनाथको दर्शन, संकटमोचन हनुमान मन्दिरमा पूजन र विभिन्न मठ मन्दिरको दर्शनको मीठो संझना लिएर हामी घर फर्क्यौं । तर मनमा शिविरको टर्रो सम्झना बाटोभरि नै मथिंगलमा रह्यो । केही सहयात्रीहरूले मेरो तीखो प्रतिक्रिया प्रति सकारात्मक सोचाइ राखी भने – कसै कसैलाई गुरू दीक्षा पश्चात बिद्रोही बनाउँछ । यो नराम्रो लक्षण होइन । कमलालाई मैले भने , “ बुटवल पुगेपछि गुरू च्यादर, जप माला,पोष्टर,कुमकुम र साहित्य सबै सिद्धबाबाको मन्दिरमा समर्पण गरिदिन्छु । यो धर्म मान्ने होइन । चाहियो भने रामनामी च्यादर पशुपतिनाथ मन्दिरमा किनौला । “

( ११ ) गुरूको तसबीर यथास्थानमा रहन दिएँ ।

बनारस शिविरको उहापोह बोकेर बुटवल अाईपुगेको भोलिपल्टै विहान गुरू च्यादर, जप माला,पोष्टर,कुमकुम र साहित्य सबै बोकेर सिद्धबाबा मन्दिर गएँ । ती सामग्री बनारसबाट ल्याएको भनी त्यहाँको पूजारीलाई दान गरें । कमलाले मलाई रोकिन् । तर मैले अाफ्नो हठ छाडिन । कमला चुपचाप बसिन् । कुनै प्रतिवाद गरिनन् । मनमा दुविधा त रही रह्यो । हामी काठमाण्डौं घर अाई पुग्यौं । घरको पूजा कोठामा कमलाले एक वर्ष पहिले बनारसैबाट ल्याएको गुरूको सन्यासी तसबीर थियो । त्यसलाई पनि बागमती नदीमा प्रवाहित गरिदिन्छु भनेर त्यो तसबीर निकाल्न खोजें । निकालौं कि ननिकालौं भनेर अलमलमा परें । मनै भित्रबाट प्रेरणा अायो । पूजा गर्दै अाएको तसबीर निकाल्न उचित हुंदैन । फूल अक्षता यस तसबीरलाई पनि चढाउंछु । ( क्रमशः )

( १२ ) सपनामा अाफूलाई गुरू मन्त्र जपिरहेको पाउँथें ।

गुरूको सन्यासीरूपको तसबीर पूजा स्थलबाट नहटेकोमा कमलालाई केही सन्तोष भयो । मलाई पनि हटाउन मन नलागेकोबारे उनलाई बताएँ । तर मेरो मनमा अाज्ञाचक्रमा ( निधारमा ) दीक्षा थापेर मात्र समस्याको समाधान हुंदैन । कर्म गर्नै पर्दछ । म ब्यक्तिगतरूपमा धर्म,सनातन परम्परा,सन्त महन्त महात्मा र धार्मिक साहित्यमा सापेक्ष रही अाएको थिएँ , छु। तर कुनै पनि कुराको अन्धानुशरण गर्ने बानी भने थिएन । अात्म निरीक्षण र वस्तुगत परीक्षण पश्चात नै ठीक बेठीक छुट्याउने गर्दछु । यो प्रबृत्ति निश्चयनै शिक्षण पेसाले बसाएको हो । धेरै लामो समयसम्म मनमा शंका छाइरह्यो । गुरू मन्त्र जपिन । जप्ने माला माला अादि मैले परित्याग गरिसकेको थिएँ । तर सपनामा अाफूलाई गुरू मन्त्र जपिरहेको पाउँथें ।

( १३ ) सपनामा पनि गुरू दीक्षा ?

सपनामा गुरू मन्त्र जप्नुलाई मैले कुनै महत्व दिएको थिएन । वास्ता पनि गर्न छाडे । तर त्यो जप्ने क्रम छुटेन । गुरू दीक्षा एवं बगलामुखी शक्तिपात दीक्षालाई पनि विश्वास गर्न छाडें । केही दिनको ग्यापपछि सपनामा गुरू मन्त्र जप गर्ने क्रम चल्न थाल्यो । यो मलाई हैरान गर्ने क्रम बन्दै गयो । मैले त्यागी सकेको अास्था जागृत भयो । नकारात्मक सोंचमा अलि – अलि सकारात्मक हुन थाल्यो । झण्डै ६ महिनापछि अनुभूति भयो । विहानको समयमा गुरूदेवबाट मलाई गुरू दीक्षा प्रदान गर्नु भयो । म पहेंलो धोती र च्यादर अोढेको थिएँ । म गुरूदेवको सामुन्ने बसेको थिएँ । वहाँले दीक्षा दिनु भयो । झल्याँस बिउँझें । समय हेरें साढे ४ बजेको थियो । अरे, यो के ? सपनामा पनि गुरू दीक्षा ?

( १४ ) मैले छाडेको गुरू शक्तिले मलाई छाडेन ।

सपना देख्नु र सपनामा अाउने दृश्यहरूले ब्यक्तिको जीवनमा केही प्रभाव पार्छ कि पार्दैन भन्ने कुरामा मतान्तर छ। सपना अतृप्त मनोभावनाको परिपुरकको रूपमा अाउने गर्दछ । कुनैबेला सपनाले भविश्यमा अाईपर्ने परिणामलाई अग्रिमरूपमा प्रदर्शित गर्ने गर्दछ । सपनाले वर्तमान जीवनलाई भविष्यमा हुन अाउने क्रियाकलापसंग पनि समन्वय गराउँछ । वर्तमान र भविष्यकोबीच सेतु पनि बन्छ ,सपना । सपनाले वर्तमानलाई भविष्यसंग जोड्ने संकेत दिन्छ । परन्तु सपनाका संकेतहरू बुझ्न र विश्लेषण गर्न सक्नु पर्दछ । सपनाका नतिजाहरू सकारात्मक वा नकारात्मक हुन सक्छन् ।

विपनामा पाएको दीक्षामाथि मलाई विश्वास थिएन । यसर्थ सपनामा गुरूदेवबाट दीक्षा पाएँ । गुरू एक शक्ति हो,ब्यक्ति हैन । त्यो शक्तिले नै अाफू प्रमाणित हुन खोज्यो । मैले छाडेको गुरू शक्तिले मलाई छाडेन ।

 ( १६८ ) दायित्व बोधको पर्व – पिता सम्मान दिवस ।

 ( १६८ ) दायित्व बोधको पर्व – पिता सम्मान दिवस ।
           दैनिक जीवनका अनुभवहरु
           २०७२ भाद्र २७ गते आइतवार
आज भाद्र औंसी । नेपाल भाषा ( नेवारी ) मा “ब्वाया ख्वा स्वेगु औंसी।”  नेपाली भाषामा ” पिता सम्मान दिवस ।” सर्वसाधारणको बोलाचालीमा ” बाउ खुवाउने औंसी।” अंग्रेजीमा ” Father’ Day”.

बुबा हुंने छोराछोरीले आफ्नो जन्मदाता लालन पालन कर्तालाई  सम्झेर सम्मान गर्नु पर्ने । छोराछोरी वयस्क भए,परिवारमा संगै भए पितालाई दैनिक जीवनका क्रियाकलापमा काँधमा काँध मिलाइ सहयोग गर्नु पर्ने ।स्वदेशैमा नोकरी व्यवसायको सिलसिलामा घरदेखि टा-ढा भए  निरन्तर संचार संपर्कमा रही रहेर निर्देशन, सर सल्लाह अनुसार कार्य सम्पादन गर्ने । विदा मिलाइ वा विदाको बेलामा घर आई सपोर्ट गर्ने । धेरै टाढा विदेशमा रहे हप्ता, पन्द्र दिनमा सामाजिक संजाल मार्फत सन्चो बिसन्चो सोधनी गरेर भावनात्मक सम्बन्धको गाँठो कसेर राख्नु पर्ने । संभव भए मातापितालाई बोलाइ भ्रमण गराउनु पर्ने । बढीमा दुई वर्षको समयको अन्तरालमा आफ्नो थातथलोमा फर्कनु पर्ने । परिवार र स्वदेशसंग पारिवारिक, सामाजिक, धार्मिक – साँस्कृतिक र राजनैतिक सम्बन्ध नवीकरण गर्न पर्ने । बृद्ध मातापिता भए पारिवारिक वातावरणमा संगै बसी सेवा गर्नु पर्ने । उनीहरुलाई बृद्धाश्रममा राख्ने योजना बनाउने भूल नगर्ने ।
यी नै हुंन् नेपालको धर्म, संस्कृति र नैतिकता अनुसार छोराछोरीले पितामाताप्रति वहन गर्नु पर्ने कर्तब्य र दायित्वहरु । नेपाल आमाका सन्ततिहरु कर्तब्यनिष्ठ भई यीनै कामनाहरु परिपूर्ती गर्न सफल होऊन् । यही शुभेच्छा राख्दछु ।

( १६५ ) १२ वर्षे गोदावरी सिंह अस्त मेला 

( १६५ ) १२ वर्षे गोदावरी सिंह अस्त मेला 

दैनिक जीवनका अनुभवहरु 
२०७२ साल भाद्र २२ गते मंगलवार

गोदावरी ललितपुर जिल्लामा पर्दछ । यो काठमाडौँबाट अन्दाजी १४ /१५ किलोमीटर दक्षिण -पूर्वी भागमा पर्दछ ।समुन्द्री सतहबाट ५००० फिट उँचाईमा रहेकोछ । मौसम विज्ञानको भाषामा यसलाई काठमाडौँ उपत्यकाको ” चेरापूंजी” भनिन्छ । छिनछिनमा पानी पर्ने ठाउँ । आज त हामी त्यहाँ रहंदासम्म पानी परेन । छिनछिनमा बदली भयो ।
गोदावरी पौराणिककालदेखि स्थापित एक तीर्थ स्थल रहेछ । प्रत्येक १२ वर्षमा सिंह राशीमा वृहस्पति र सूर्य एकै स्थानमा भाद्र महिनामा पर्न आउँदा  यहाँ १२ / १२ बर्षमा मेला लाग्ने परम्परा रहेछ । गोदावरी भन्ने बत्तिकै एक पवित्र गंगा / नदीको नाम, एक सुन्दर फूलको नाम भन्ने बुझिन्छ । अनेकौं वर्ष पहिले एक जना बहादुर पुरी नाम गरेका सिद्ध योगी बस्दथे । उनी आफ्नो योगवलद्वारा आकाशमार्ग भई भारतको गोदावरी तीर्थमा नित्य गंगा स्नान गर्न जान्थे । एक दिन सपनामा गोदावरी गंगाले उनलाई भनिन्,” अब तिमी यती टाढा स्नान गर्न आउनु पर्दैन , म तिमी बस्ने स्थानमा नै प्रकट हुनेछु, त्यही स्नान गर्नु ।” योगीले कसरी विश्वास गर्ने भनी प्रश्न गरे । गंगाले भनिन् , ” तिम्रो कमण्डलु,माला, खराऊ,चिम्ता,झोली आदि गंगामा विसर्जन गर्नु । प्रमाण स्वरुप पहिला तिम्रा सामान आउने छन् र पछिबाट म प्रकट हुनेछु ।” यस्तै भएछ । त्यसै समयदेखि गोदावरी मेला पर्व शुरु भयो भन्ने कथन रृषभदेव घिमिरेलाई आफ्नो ” गोदावरी संक्षिप्त परिचय,२०७२” भन्ने पुस्तिकामा लेख्नु भएको छ ।

गोदावरी एक  प्राकृतिक सम्पदा हो । प्रकृतिको खुल्ला संग्रहालय हो । देशको एक मात्र बोटानिकल गार्डन यहीं नै छ । यो एक धार्मिक स्थल हो ।एक सांस्कृतिक सम्पदा हो । यहाँ जैविक विविधता छ ।एक पर्यटक स्थल हो । यहाँको हावा, पानी र वातावरणमा आफूलाई हराइ दिन्छन्, पर्यटकहरु । 

म २०४८ मा एक्लै,२०६० मा सपत्नी र २०७२ मा सपरिवार  लगातार मेला भर्न आएं ।तेस्रो पटक कुण्डमा नुहाउने अवसर मिलेन । भीड्मभीडले गर्दा ।जनसागर ओइरिएको ओइरिएकै छ ।एक महिना सम्म मेला लाग्छ । एकातिर यस्तो अवस्था छ भने संविधान निर्माताहरुले देशलाई ” धर्मनिरपेक्ष” घोषणा गर्न लागी परेकाछन् । केही नेतागण भन्छन् – राज्यको कुनै धर्म हुंदैन । तर सनातनदेखि चली आएको धर्मको संरक्षण पनि त हुनु पर्दछ ।
रमाइलो छ गोदावरी मेला । युवायुवतिको अचाक्ली भीड थियो । फेसन परेड जस्तो पनि देखें । बृद्धबृद्धा थोरै देखिन्छन् । खाजा खाना पसलहरु प्रसस्तै रहेका । इलेक्ट्रिक रोटे पींगमा जोड़ीका जोडी फनफनी घुमेका ।सुरक्षाको विशेष प्रबन्ध थियो नै । स्थानीय उत्पादन भटमास,मासको दाल, बोडी,केराउ , अकबरे खुर्सानी, थ-थरीको अचार,खुवा, काँक्रो सबै लोभलाग्दो । किनौ- किनौ लाग्ने । किनी छाडे एक हजार जतिको ।

रमाइलो मान्यौं, हामी सबैले । थकान भने मज्जाले लाग्यो । हाइ गोदावरी ! बाइ गोदावरी ।

( 157 ) Sa Paru / Gai Jatra

( 157 ) Sa Paru / Gai Jatra

Experiences of Teaching Life

2072 Bhadra 13 Sunday

Sa Paru.” Sa Paru is a colloquialword of Nepal Bhasha, language spoken by Newar Community. “Sa” denotes ‘cow’, and “Paru”, means ‘jatra’ or ‘procession’. In English, the word means ‘cow festival,’ a carnival.  It is marked to pave pathway for the departed soul to the heaven. It is believed that Yamaraj, God of Death, opens the gate of heaven once a year- on Gaijatra. If someone passes away on this very day, they enter into the heaven on this same day; they need not wait for a long time. It falls in August-September, a day after Janai Purnima. The festival commemorates the death of people during the span of a year. Gaijatra came into existence from18th century. The Malla King of Kantipur, Pratap Malla initiated it.

Once King Pratap Malla’s son died. The queen remained dumbstruck. So the King wanted to see little smile on the lips of his sweetheart. He did all efforts to lessen the grief, but in vain. Then he announced publicly that someone who ever made the queen laugh would be rewarded adequately. People brought colorful processions, presented 

stage dramas full of humors and satires. They began ridiculing and befooling the prominent personalities of the society. It evoked laughter. The queen could not stop laughing. Hence, her grief lessened. From that very time, the King ensued a tradition of including jokes, satires, mockery and lampoon in the Gai Jatra days.

The Newar community with positive self-identity celebrates this festival in the Kathmandu valley and outside the valley such as Tansen, Baglung, Pokhara, Butwal, Dhanakutta, and Banepa where there is strong presence of Newars. 

A cow is adorned with red teeka, clothes, a crown and garlands. She is fed with good food. The cow is pulled along the route of the procession. In absence of a cow, a young boy dressed as a cow is considered a fair substitute. “The gai or cow is holy to Hindus. She represents Laxmi, the goddess of wealth, and guides the souls of the departed to the gates of the Netherworld. According to Hinduism, “Whatever a man does in his life is a preparation to lead a good life, after death.

(१५०) नेपालीमा विद्वान र सन्त चिन्ने क्षमता नभएको : स्वामीजीको गुनासो

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु (१५० )

२०७२ साल भाद्र ६ गते आइतवार
२०७२ भाद्र ५ को बाँकी अंश…

नेपालीमा विद्वान र सन्त चिन्ने क्षमता नभएको : स्वामीजीको गुनासो

स्वामीजीको वेद ब्याख्या सुन्दा सुन्दै निदाएको र सात्विक भोजन खान छोडेकोमा वहाँ रुष्ट हुनुहुन्थ्यो । सन्त भए पनि वहाँको रगत त राईको नै थियो । हामी हाँसेर ग्रहण गर्थ्यौं , स्वामीजीको रिसाउने कलालाई । साता दिनको बनारस बसाइमा हामीले सिक्यौं वहाँबाट- सादगी, त्यागी र जिज्ञासुपना ।

“जस्ले पढ्यो, उस्ले जान्यो” । यसै प्रबृत्तिले गर्दा गर्न सक्नु भयो , वेदमा पीएचडि ।उत्तर आधुनिक युग (  Post modern era) का एक जल्दो बल्दो दृष्टान्त हुंन् , काले राई उर्फ डा. स्वामी प्रपन्नाचार्य । वेद वेदान्त आदि शाश्त्रहरुमा अभिजात्य, विशेष गरी ब्राम्हण समुदायको मात्र आधिपत्य हुनु पर्छ भन्ने परम्परालाई चुनौति दिनु भयो, वहाँले । विद्वान सबैतिर पुजिन्छ भन्ने उक्ति सार्थक भयो वहाँकोनिमित्त ।देशभरिका संघसंस्थाहरुले स्वामीजीप्रति सम्मान प्रदान गरे । अनगिन्ति छन् वहाँका सम्मान पत्रहरु । 

२०१४ नवम्बर ९ ( २०७१/७/ २३ ) का दिन डा. स्वामी प्रपन्नाचार्यलाई नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयले प्रथम विशेष दीक्षान्त समारोहको आयोजना वहाँकै आश्रय मृगस्थली , पशुपति क्षेत्रमा आयोजना गरेर मानार्थ डि.लिट. ( महा विद्यावारिधि ) को उपाधिले विभूषित गर्यो । म जिज्ञासु भएर त्यहाँ उपस्थिति भई २/४ फोटो खिचेको थिएं । त्यस बेला मैले केही मित्रहरुलाई भनेको थिएं – ने. सं.वि. ले उत्कृष्ट काम गर्यो । तर असाध्यै विलम्ब गरेर । स्वामी अशक्ततावस्थामा पुगी सक्नु भएको थियो । यदि वहाँलाई त्यो उपाधि, त्यो सम्मान १० वर्ष पहिले प्रदान गर्न सकेको भए स्वामीजीले धेरै बौद्धिक योगदान गर्न सक्नु हुन्थ्यो । वहाँ विश्वविद्यालय जानु भएर प्राज्ञिक खोज अनुसन्धान गर्ने स्कलरहरुलाई मार्ग दर्शन गर्नु हुन्थ्यो होला । नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयको गरिमा सगरमाथा जत्तिकै चुलिन्थ्यो होला । तर अफसोंच, वि.वि.का पदाधिकारीहरुले सन्त र विद्वानको समयमा कदर गर्न सकेनन् । कृपणता देखाए उनीहरुले । आ-आफ्ना लाभ हानीकोनिमित्त तालाबन्दी र खोल्ने खेलमा भुले उनीहरु ।  ‘नेपालीमा विद्वान र सन्त चिन्ने क्षमता नभएको’ भन्ने स्वामीजीको गुनासो साँचो भएको लाग्छ मलाई ।

स्वामीजीलाई केही समयदेखि पशुपति विकास कोषले दिने १३०००/ ले पुगनपुग थियो भने वहाँका हितैषीहरुले जुटाइ दिने ४०,०००/ ले टेवा दिएको थियो । आ.व. २०७२ / २०७३ देखि सरकारले प्रदान गरेको मासिक ३०,०००/ को भत्ता त्यसै छाडी वहाँ समाधीष्ट हुनु भयो ।

(१४८) राष्ट्रले लगानी नगरी उदाएका वेद,संस्कृति र हिन्दू धर्मका विद्वान डा. स्वामी प्रपन्नाचार्य अब रहेनन् ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १४८) 

२०७२ भाद्र  ४ गते शुक्रवार

राष्ट्रले लगानी नगरी उदाएका वेद,संस्कृति र हिन्दू धर्मका विद्वान डा. स्वामी प्रपन्नाचार्य अब रहेनन् ।

राष्ट्रले लगानी नगरी उदाएका । वेद,संस्कृति र हिन्दू धर्मका विद्वान । गोठाले जीवनमा साधुसंग पछि लागी हिंडेका ।३० वर्षको उमेरमा क ख रा सिकेका राई लिम्बुका छोरा । जोगी,साधु सन्तको सत्संगमा विद्वान भएका । वेदान्तमा विद्यावारिधि गरेका ।  काशीवासबाट नेपाल आई मातृभूमिको सेवामा समर्पित  । डा. स्वामी प्रपन्नाचार्य ( काले राई ) २०७२ भाद्र ४ गते विहान ३::३० बजेदेखि हामीबीच रहेनन् ।

 २०४५ / २०४६ तिर वहाँ नेपाल आउनु भयो । आफ्नो घर फिदिम जानु भयो । तर बस्नु भएन । जोगी साधुको  जीवन अपनाएपछि एक पटक आफ्नो घर आउनु पर्ने धर्म निभाउन आउनु भएको रहेछ । देशको विभिन्न स्थानको भ्रमण गर्नु भयो । राजा वीरेन्द्रले राजसभाको सदस्यमा मनोनित गरेर सन्तको सम्मान मात्र गर्नु भएन बल्कि राज सभामा रिषी मुनिको उपस्थिति गराउनु भयो । सभाको गरिमा बढ्यो । राजा रिषीमनका रहेछन् भन्ने सन्देश देश विदेशमा फैलियो ।वेद वेदान्त र हिन्दू सनातन परम्पराको मान बढ्यो । स्वामीजीको सम्मान पनि बढ्दै गयो । देश गणतन्त्रमा प्रवेश गरेपछि प्रपन्नाचार्यजीको ब्यक्तित्वमा केही अन्तरालकोनिमित्त प्रश्नचिन्ह लाग्न थाल्यो । नेताहरु राजाको पृष्ठपोषक ठानी वहाँको सुविधाआदि काट्ने प्रयासमा लागे । के फरक पर्थ्यो र एक सन्तलाई ? वहाँ अविचलित भई साधनामा लागी रहनु भयो । पशुपति मृगस्थलीको आश्रयमा जीवन विताउन थाल्नु भयो । २०७० सालतिर वहाँ आर्थिक संकटमा पर्नु भयो ।अस्वस्थता पनि बढ्दै गयो । वहाँका केही सहयोगी मध्ये एक जना सेवानिवृत्त हेडसर नेपाल सर, पशुपति मित्र माध्यमिक विद्यालयका सप्रअ घनश्याम राज काफ्ले आदिले स्वामीलाई सहयोग गर्नु पर्ने कुरा ल्याउनु भयो । स्टाफ साथीहरु राजी भए । मलाई बेग्लै खुसी लाग्यो । कारण थियो २०३७ / २०३८ मा एक साता स्वामीजीसंग बनारसमा बसउठ भएको थियो । ( क्रमश:) 

 

(१४९) काशीमा नेपाली सन्तको त्यस्तो इज्जत देख्दा हामीले गर्व अनुभव गर्यौं ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १४९ ) 

२०७२ भाद्र  ५ गते शनिवार 

काशीमा नेपाली सन्तको त्यस्तो इज्जत देख्दा हामीले गर्व अनुभव गर्यौं ।

२०७२ भाद्र ४ गतेको बाँकी…

रुपन्देही ,बुटवलबाट म र कालिका मा.वि.का प्र.अ. कौशल राज बस्याल जिल्ला स्तरीय प्रश्न-पत्र छपाउन बनारसको विश्वनाथ गल्ली स्थित माधव मुद्रणालय (प्रेस)मा बसेका थियौं । प्रेस मालिकले स्वामीजीसंग परिचय गराइ दिनु भयो ।दिनभरि जसो हामी आ-आफ्ना काममा ब्यस्त हुन्थ्यौं । राती बास बस्न स्वामीजी त्यहीं आउनु हुन्थ्यो । त्यतिखेर वहाँ ” वेदमा के छ ?” भन्ने पुस्तक छापेर वितरण व्यवस्थापन गर्न लाग्नु भएको थियौं ।वैदिक ज्ञान, आफ्नो जीवन र नेपालको शिक्षाबारे छलफल गर्न रुचाउनुहुन्थ्यो, स्वामीजी । नयराज पन्तलाई विद्वान मान्छु भन्नु हुन्थ्यो । काठमाडौं उपत्यकालाई “अधित्यका”भन्नु पर्ने विचार थियो, वहाँको । साकाहारी खानपान भएका वहाँले साम्बर मन पराउनुहुन्थ्यो । औधि पिरो तरकारी खानु पर्ने । हामीलाई पनि आफुले खाने भोजनालयमा लैजानुहुन्थ्यो । खान्थ्यौं स्वादिष्ट भोजन ।पेमेन्ट हामी स्वयं गर्ने गर्थ्यौं । तर पिरो खानाले हाम्रो पेट बिग्रियो।कारण बताएर हामी अन्तै खान थाल्यौं । वहाँलाई मान गर्नेको जमात नै हुन्थ्यो । काशीमा नेपाली सन्तको त्यस्तो इज्जत देख्दा हामीले गर्व अनुभव गर्यौं । सन्त समागममा पनि गयौं । विशिष्ट स्थान थियो वहाँको । राति वहाँको ज्ञान,गुन ,प्रवचन सुन्दै निदाउन्थ्यौ ।सायद वेद रसको बानी परेको थिएन, हामीलाई त्यतिबेला ।( क्रमश: )

(१३४) हिन्दू सभा

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १३४ )

२०७२ साउन २२गते शक्रवार

हिन्दू सभा

आज विशाल हिन्दू सभा र -याली भयो, राजधानीमा । हिन्दू गुरुहरु  , सन्तमहन्त , मठ मन्दिरका पुजारीहरु सबैको बाक्लो उपस्थिति थियो । ठूलो संख्यामा सर्वसाधारण  पनि । सनातन हिन्दू धर्म संविधानमा लिपीबद्ध हुनु पर्ने माग थियो । ढीलै भए पनि धर्माधिकारीहरुले एक्यबद्धता देखाउनु भयो । आह्वान पनि गर्नु भयो, हाम्रा नेताहरूलाई जनभावनाको कदर गर्न । नेता सनातनी वैदिक हुन । तर कसैले उनीहरुलाई झुक्याए, निरीह बनाए । प्रलोभनमा पारे । केही कसैको क़र्ज़ाले लादिएको भए,भीक्षातन गरेर शोधभर्ना गर्ने छौं भनी बारम्बार जनआवाज कुर्लीरहेको थियो ।

यसबाट नेताहरूले पाठ सिकेर जनभावनाको कदर गर्ने  साहस देखाउनु पर्दछ ।

(१३३) मुस्लिम समुदाय पनि हिन्दू धर्मपक्षधर 

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १३३ )

२०७२ साउन २१ गते विहिवार

मुस्लिम समुदाय पनि हिन्दू धर्मपक्षधर 

केही समयदेखि नेपालमा बसोबास गर्ने मुस्लिम समुदायले पनि देशको नयाँ बन्ने संविधानमा सतातन हिन्दू धर्म कायम हुनु पर्ने अभिव्यक्ति दिंदै आएको देखिएकोछ । यो अस्वाभाविक भने होइन । यो हिन्दू धर्मको समन्वयकारी र संरक्षणकारी प्रकृतिको प्रतिफल हो । 

 हिन्दू धर्म प्राचीन र  सनातनदेखि मानी आएको र चली आएको धर्म हो । यसको क्षत्रछायाँमा सबै जातजाति सुरक्षित छन् । केही नेताहरूले राज्यको कुनै धर्म हुंदैन भन्दै आएका छन् । यो सिद्धान्तको कुरा हो ।मान्छेले सिद्धान्त बनाउने हो । सिद्धान्तले मान्छे बनाउने होइन । सतातनदेखि चली आएको प्रचलनलाई संरक्षण दिनु राज्यको कर्तव्य हुन्छ । सबैको हित गर्ने, सबैको सुख चाहने यो धर्मलाई पाखा लगाउँदा कसैको अभीष्ट पूरा हुंदैन । बरू कलंकों टीका लगाउनु जस्तै होला, केहीलाई। यो कुचेस्ता नगरियोस् । बहुसंख्यक नेपालीको मनोभावनाको कदर हुंनै पर्दछ ।  

(१३०) पशुपतिनाथको दर्शन गर्न मानव सागर उर्लियो

 

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १३० )

२०७२ साउन १८ गते सोमवार

पशुपतिनाथको दर्शन गर्न मानव सागर उर्लियो

आज साउन महिनाको तेस्रो सोमवार । कमलाले भगवान पशुपतिनाथको दर्शन गर्ने इच्छा गरेकीले प्रात:काल ५:३० बजे नै प्राँगणमा पुग्यौं ।बोलबम काँवरिया भक्तजनहरुको ला—-मो लाम थियो । त्यो लाममा किशोर,किशोरी, युवा-युवति र पाका भक्तहरुको संयोजन थियो । हिमालवासी, पहाडवासी,तराईवासी र सहरवासी सबैतिरकावासी थिए । एउटै मनोकाँक्षाका थिए – शिव दर्शन । एउटै स्वर थियो – ” बोलबम ! बोलबम !! बोलबम !!! पहेंलपूरी भएको थियो , आराध्यदेवको प्राँगण । स्वस्फुर्त थियो भेला ।समर्पण थियो , उत्सर्ग थियो ।  कस्को निम्तोमा आएका थिए त्यो मानव सागर ? उनीहरुमा कुनै राजनैतिक आग्रह पूर्वाग्रह  थिएन । यस्ता शिव भक्तहरुको देशलाई कस्ले चाहेको हो धर्मनिरपेक्ष बनाउँन ? को हो त्यो जसले भन्छ – ” राज्यको कुनै धर्म हुंदैन”भनेर ? त्यो नेपालको माटोमा जन्मेका हैन र ? त्यसले खहरे खोलाको एक अंजुली पानी पिएको छैन र ? बहुसंख्यक जनमानसको कदर संघीय गणतन्त्रमा हुंदैन र ? के नेतातन्त्रको मनपरी हुन्छ र प्रजातन्त्रमा ?