शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( ११४ )

२०७२ असार ३१ गते विहिवार

शिक्षाले माछा मात्र खाने होइन, माछा मार्ग पनि सिकावस् ।

लामो समयसम्म हाम्रो शिक्षा पद्धतिले हामीलाई माछा खान मात्र सिकायो । माछा मार्ने सीप सिकाएन ।
भन्नुको माने के हो भने हाम्रो शिक्षा प्रणालीले नोकरी खान सिकायो ।यो लर्ड मेकालेले भारतमा क्लर्क उत्पादन गर्न लागू गरेको शिक्षा नै नेपालले पनि अनुसरण गर्यो । नोकर बनायो हामीलाई यो शिक्षाले । प्रमाण-पत्र बोकेर जागीर खोज्न कार्यालय-कार्यालय धाउनु पर्ने गरायो । परामुखापेक्षी बनायो । त्यो शिक्षाले हामीलाई स्वावलम्बी बनाएन। आत्मनिर्भर बनाएन। प्राविधिक र व्यावसायिक शिक्षामा पछि पार्यो ।यसको कारणले गर्दा चालिसको दशकसम्म देशको अर्थतन्त्रले गती लिन सकेन ।

प्रजातन्त्रपछि देशले उदार अर्थतन्त्रको नीति अपनायो । नीजी क्षेत्रको लगानीमा प्राविधिक शिक्षालयहरु संचालन हुंन थाल्यो । सरकारी क्षेत्रका शिक्षालयहरुले पनि प्रतिस्पर्धा गर्न थाल्यो । ( क्रमश: )

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( ११३ )

२०७२ असार ३० गते बुधवार

अर्धवार्षिक र वार्षिक ेपरीक्षाको उत्तरपुस्तिका विद्यालयमा नै परीक्षण गर्ने चलन थियो ।

२०२० को दशकमा बुटवल नगर पंचायतले संचालन गरेको ५ वटा नि:शुल्क अनिवार्य प्राथमिक पाठशालाहरुमा पठनपाठन चुष्ट हुन्थ्यो । सुपरीवेक्षण कडाइका साथ हुनुको परिणाम थियो त्यो । अर्धवार्षिक र वार्षिक परीक्षाको उत्तरपुस्तिका विद्यालयमा नै परीक्षण गर्ने चलन थियो । वस्तुगत र विषयगत प्रश्नहरु निर्माण गरिन्थ्यो ।(क्रमश: ) 

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १०८ )

२०७२ असार २५ गते शुक्रवार

केहीले बल खुबै खेलाउँथे । केहीले एक किक पनि हान्न पाउँदैनथे ।

२०२७ / २०२८ सालतिर खाली पिरियडमा विद्यार्थीहरूलाई भुलाउने माध्यम क्यारेम बोर्ड , लूडो, स्किपिंग, कबड्डी र  फुटबल आदि साधन प्रयोग हुन्थ्यो । यस बाहेकको अर्को साधन ” अन्ताछडी” थियो । अन्ताछडी खेलाउँदा सबैले रमाइलो माने पनि हल्ला बढी हुने गर्थ्यो । संगैको कक्षालाई बाधा हुन्थ्यो । यसर्थ खुल्ला चौरमा फुटबल खेलाउँथें ।रेफरी स्वयं बन्थें ।  संख्या र नियमको मतलब गरिन्नथ्यो । एउटा बल दिए पछि कक्षाका सबै मैदानमा दौडन्थे । केहीले बल खुबै खेलाउँथे । केहीले एक किक पनि हान्न पाउँदैनथे ।यस्तै खेलमा विद्यार्थी रमाउँथे । खाली घंटीमा विद्यार्थी कन्ट्रोल सजिलै हुन्थ्यो ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १०७ )

२०७२ असार २४ गते विहिवार

अंग्रेजी विषय पढाउन अप्ठेरो थियो

प्राथमिक कक्षामा अंग्रेजी पढाउनु सजिलो कुरा थिएन । Capital and Small alphabets , Simple words,Sentence formation आदि साना कक्षालाई पढाइन्थ्यो । कक्षा ४-५ लाई सामान्य पुस्तक हुन्थ्यो ।

Translation र Story पनि पढाइन्थ्यो । विद्यार्थीहरूलाई story को अनुवाद गरेर पढाउँदा बडो चाख लिएर पढ्थे 

Question / Amswer गर्नु प-यो भने उनीहरुलाई भारी बोकाएकोझैं हुन्थ्यो ।वाचन पनि गर्न सक्दैनन् थिए ।

ब्रिटिश सेनामा काम गर्ने अभिभावकहरुको छोराछोरी भने अंग्रेजीमा राम्रो हुन्थे । उनीहरुको घरको वातावरण पनि शिक्षित प्रकारको हने हुनाले त्यसको प्रभाव कक्षामा पनि देखिन्थ्यो । अन्य विद्यार्थीलाई अंग्रेजी पढाउँदा ” दिन भरि करायो, बाजेको दक्षिणा हरायो” झैं हुन्थ्यो ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १०६ )

२०७२ असार २३ गते बुधवार

जान्ने,नजान्ने सबैलाई फाइदा पुग्थ्यो ।

त्यसबेला ( २०२७ साल ) कक्षामा आफ्नो विषयको पाठ पढाएपछि गृह कार्य दिनु पर्ने अनिवार्यता थिएन । तर पनि पाठको प्रकृति अनुसार विद्यार्थीहरुले बुझेबुझेनन् भन्ने मूल्याँकन गर्न गृह कार्य दिनु शिक्षकको स्वविवेकमा भर पर्दथ्यो । गृहकार्यलाई home task भन्ने चलन थियो । साताको २-३ दिन म होम टास्क दिन्थें । प्राय: होम टास्क पुस्तकको अभ्यास भित्रैबाट दिन्थे । सबै विद्यार्थीसंग किताब भने हुंदैनथ्यो । त्यसैले कालोपाटीमा प्रश्न लेखी दिन्थें । उनीहरु आफ्नो कापीमा सार्थे ।कोही सार्थे । कोही सार्न पनि जान्दैनथे । जान्नेलाई नजान्ने साथीको कापीमा होम टास्कको प्रश्न सार्न अह्याउँथें । केहीको कापीमा म आफैले पनि लिखि दिन्थें । अर्को दिन होम टास्क चेक गर्न कापी जम्मा पार्थें । ८-१० जनाले मात्र बुझाउँथे ।नबुझाउनेलाई कारण सोध्दा जवाफ दिन्थे – आएन, बिर्सें, किताब छैन, बत्ती निभ्यो , मट्टितेल सकियो । कोही मौन हुन्थे । यस्तो अवस्था सधैं आउँथ्यो ।

समाधान आफैले निकाल्थें । प्रश्न -उत्तर कालोपाटीमा लेखि दिन्थें । सस्वर वाचन गर्थें । सबैलाई ठूलो स्वरमा दोह्र्याउन लगाउथें । यो प्रक्रिया ४-५ पटक चलाउंथे । यसो गर्दा जान्ने,नजान्ने सबैलाई फाइदा पुग्थ्यो ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( १०५ )

२०७२ असार २२ गते मंगलवार

आत्मविश्वासका साथ पढाउँथें । शिक्षणमा म रम्न थालें ।

त्येतिबेला कक्षा कोठा ७०-८० जना विद्यार्थीले भरिएका हुन्थे ।शिक्षकहरुले ठूलो  स्वरमा चिच्चाइ -चिच्चाइ पढाउनु पर्दथ्यो । शिक्षण विधि थियो – lecture / प्रवचन विधि । शैक्षिक सामग्री केही मात्रामा हुन्थ्यो । मैले किताब र कालोपाटी प्रयोग गर्नु पर्थ्यो । मैले विद्यार्थीहरूलाई पनि जीवन्त शैक्षिक सामग्रीको रूपमा प्रयोग गर्थें । भारतीय अखवार “आज”, पत्रिकाहरू “धर्मयुग” ,”दिनमान”,”नवनीत ” र “सरिता” आदि पढ्दा नयाँ विधि सिक्थें ।यद्यपि म नयाँ र काँचो शिक्षक थिएं । तर आत्मविश्वासका साथ पढाउँथें । शिक्षणमा म रम्न थालें ।