शिक्षण जीवनका अनुभवहरु (७७ )

२०७२ जेष्ठ १९ गते मंगलवार

उहिलेका विद्यार्थी हामी प्रकृतिसंग रमाउँथ्यौं

अहिलेका विद्यार्थी प्रविधिसंग रमाउन्छन् ।

विक्रम शम्बत २०२० देखि २०४० सम्मको समय रेखा र २०४१ देखि २०७२ सम्म आई पुग्दा विद्यार्थी जीवनका दैनिकी सामान्यीकरण गर्दा यस प्रकार भएको मैले मनन गरेको छु ।

२०२० देखि २०४०                                                       २०४१ देखि २०७२

गुरू प्रति नतमस्तक थियौं ।                                      गुरूलाई मूल्यमा मूल्याँकन गर्न शुरू भयो ।

राजनैतिक गतिविधिमा शुन्यता ।                               प्रजातन्त्र र गणतन्त्रका संवाहक ।

विद्यालय विदा हुंदा वन विहार जाने ।                      सिनेमा, साईवर,पिकनिक,स्वीमिंग,सुपरमार्केट जाने ।

समूहगत अध्ययन गतिविधि ।                                ब्यक्तिगत,नेट सर्चिंग सर्फिंग,च्याटिंग,फोन वार्ता ।

विद्यालय पर्व सरस्वती पूजा मनाउने ।                      फ्रेन्ड्स मीटिंग,वर्थ डे केक कटिंग एण्ड डेटिंग -मिटिंग ।

चंगा, डण्डीबियो,कबड्डी,गट्टा, जुम्रा हेर्ने,                    गल्फ,स्कूनर,बन्जी जम्प,राफ्टिंग,ड्राइविंग,कंफू,कराँटे ।

फुटबल,बाघचाल।                                             रेसलिंग,वेट लिफ्टिंग ।

रेडियो नेपाल सुन्ने, रोधि घर जाने ।                       एफएम सुन्ने,डान्स रेस्टुराँ जाने,पिआरबिटी,सीआरब्टी डाउन    

                                                                   लोड गर्ने ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु (७५)

२०७२ जेष्ठ १७ गते आइतवार

विद्यार्थी सजीव र चेतनशील प्राणी हुन् । 

विद्यार्थीलाई एकाग्रचित्त पार्न शिक्षकले केही जुक्ति निकाल्नु पर्दछ । कक्षामा भएका विद्यार्थीहरु पूरै समय एकाग्र हुन सक्दैनन् । एक पछि अर्को शिक्षण विधि जस्तै प्रवचन, छलफल, प्रश्नोत्तर, प्रयोगात्मक र यस्तै अन्य विधि प्रयोग गर्दै जानु पर्छ । विद्यार्थी सजीव र चेतनशील प्राणी कै ईकाई हुन् । अत: दश मिनटसम्म विद्यार्थीलाई एकाग्रचित्त पार्न सकियो भने पनि शिक्षण प्रभावकारी हुन जान्छ । शिक्षण कार्यकलापकै समय पारी उनीहरुलाई ब्यक्तिगत, समूहगत र कक्षाका पूरै विद्यार्थीहरु समावेश हुने गरी ड्रिल पनि गराउनु आवश्यक हुन जान्छ । कक्षामा बढी हल्ला भयो भने छोटो समयकोलागि लिखित कक्षा कार्य दिएर पनि एकाग्र गर्न सकिन्छ ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु (७४)

२०७२ जेष्ठ १६ गते शनिवार

सिक्न स्वप्रेरित हुनु जरुरी छ

शिक्षा शिक्षणमा केही कुरा सिक्नकोलागि स्वस्प्रेरित हुनु जरुरी छ । बिद्यार्थीमा सिक्नकोलागि तत्परता हुनु आवश्यक छ । शिक्षकले सिकाउने विधि र प्रक्रिया त आफ्नो ठाउँमा छंदैछ ।शिक्षक कोशिश गर्छ तर उस्का विद्यार्थीमा तन,मन र मष्तिष्कको एकाग्रता छैन भने सिकाइ हुन सक्दैन ।(क्रमश:) 

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( ६३ )

२०७२ जेष्ठ ५ गते मंगलवार

आजका मितिसम्म ३० शिक्षक र ३७३ विद्यार्थी महाभूकम्पमा परलोक भए ।

२०७२ वैशाक १२ / १३ र २९ गते आएको महाभूकम्पमा परेर  विभिन्न स्थानका गरी ३० शिक्षक र ३७३ विद्यार्थीहरु परलोक भएको तथ्याँक संचार माध्यमले प्रसारित गरेको छ । यो संख्या बढ्न पनि सक्छ । 
 श्रद्धांजली अर्पण गर्दछु दिवंगत आत्माहरुको चीर शान्तिकोलागि । परिवारजनलाई धैर्य धारण गर्ने शक्ति प्रदान गर्न पशुपतिनाथसंग प्रार्थना गर्दछु ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( ६२ )

२०७२ जेष्ठ ४ गते सोमवार

नेपालको कुनै पनि भू-भागमा बसोवास गर्न पाउनु नागरिकको मौलिक अधिकार हो ।

फेसबुक र टुइटरमा सद्भावना आन्ददेवीका सरिता गिरीले भूकम्पले गर्दा वसोवास गर्न जोखिमपूर्ण पहाडी भू-भागका वासिन्दालाई तराईको भू-भागमा स्थानान्तरण गर्ने विषयलाई राजनैतिक रंग दिन लागेको अभिव्यक्ति दिनु भएको पढ्ने मौका पाएँ । अहिलेको आक्रान्त परिस्थितिमा यसो भन्नु उपयुक्त छैन । नेपाली मात्रले शान्तिपूर्ण सम्मानित जीवन बाँच्न पाउनु मौलिक हक हो । मानवचित अधिकार हो । अभिव्यक्ति साँचो हो भने आपत्तिजनक छ । भूल सुधार गरी फिर्ता लिनु पर्छ । मैले र असंख्य मित्रहरुले त विद्यार्थी जीवनदेखि नै  एउटा नेपाली नागरिक देशको जुनसुकै भागमा शान्तिपूर्वक वसोवास गर्न पाउँछ भनी पढेका थियौं ।

शिक्षण जीवनका अनुभवहरु ( ६१ )

२०७२ जेष्ठ ३ गते आइतवार 

वालवालिकामा भूकम्पको प्रभाव र न्यूनिकरण गर्ने उपाय

२०७२ वैशाक १२, १३ र २९ को महाभूकम्पमा वालवालिकाले अनेक दृश्य देखे । घर हल्लाएको। गर्लामगुर्लुम भत्काएको। घर मानिस समेत पाताल प्रवेश गरेको । भागाभाग । मानिस ठहरै मरेका । रुवाबासी । भागदौड रुखहरु ढलान लागेका। सडक , जमिन धाँजा परेका । आदि आकश्मिक र आश्चर्यजनक दृश्य देखेपछि वालवालिकाहरु मात्रै नभई वयस्कहरुमा पनि मानसिक सन्तुलन बिग्रेको निम्न परिस्थिति देखिएको छ । 

# टाउको भारी हुंने, दुख्ने 
# वाक्वाकी लाग्ने
# निन्द्रा नपर्ने
# निन्द्रामै कराउने
#  झस्किने
# निन्द्रामा “आयो आयो” भनी चिच्याउने
# टाउकोमा चढ्यो भन्ने 
# खाना नरुच्ने 
# हल्ला र ठूलो आवाजले मन आत्तिने 
# दुखी देखिने ।

अब निदानकोलागि के के गर्नु पर्ला त ?

 >  अस्पताल, स्वास्थ्य चौकीमा उपचार गराउने 
>  मनो-चिकित्सकसंग उपचार गराउने
> परिवारका सदस्यले सान्त्वना दिने
> धार्मिक ,नैतिक कार्यक्रम, प्रवचनमा भाग लिने
> विद्यालयमा शिक्षकले मनो-सामाजिक पुन:स्थापना गराउने खालका शिक्षा, उपदेश दिने, कथा, उखान   
   टुक्का, जोक सुनाउने, भन्न प्रेरित गर्ने
 विद्यालय धेरै दिन बन्द गरी राख्न हुंदैन । विद्यार्थीमा विकृति आउन नदिन पठनपाठन सुचारू हुंन आवश्यक छ । यसले सामाजिक घुलमिल गराउँछ । आ-आफ्ना व्यथा साटासाट गर्दा पीडा कम हुन जान्छ । समस्या सामान्यीकरण हुन जान्छ । विद्यालय क्षति भए समुदाय, सरकार र दाताको सहयोगमा मरम्मत गरी चलाउने , पालमा चलाउने , नभए चौपारीहरुमा चलाउने , बघियामा चलाउने । पूरा समय चलाउन सम्भव नभए आँशीक समय चलाउने । तर विद्यालय चलाउने पर्छ ।

शैक्षिक जीवनका अनुभवहरु (६०)

२०७२ जेष्ठ २ गते शनिवार

भूकम्प पीडितलाई राहत र पुन:स्थापनाकोलागि छिटो छरितो निर्णय लिनु पर्छ

२०७२ वैशाक १२,१३ र २९ का दिनहरू नेपाली जनताकालागि शोक, संकट र विपद्को पर्याय भएर आए ।
नेपाली मनहरु द्रवित छन् । दु:खले कुंदिएका छन् । आफन्त गुमाउनु परेको असहज पीड। घाइते शरीरहरु । वास भत्केको अवस्था । डामाडोल व्यवसाय । पुरिएको खेतबारी । भोका गाईवस्तु । आदि अप्रत्याशित परिस्थितिले नेपाली मानवता संकटमा छ । 

यस्तो भूकम्पले निम्त्याएको कारुणिक अवस्थामा सरोकारवाला सबैले छिटो छरितो निर्णय लिई राहत सामग्री खाँचों परेको ठाउँमा पुर्याउनु नै कर्तव्य पालन हुन जान्छ । नेपाली प्रशासन प्रणाली परम्परागत “हाकिमी” शैलीको छ । निवेदन गर्नु । सिफारिस गराउनु । आदेश गर्नु । टिप्पणी लेख्नु । पेश गर्नु । सदर गर्नु । कारिन्दा खटाउनु ।वितरण गर्नु ।रेकर्ड राख्नु ।

हालको असहज वेलामा Crisis Management अनुसार कार्य सम्पादन गर्नेको विकल्प हुंदैन । यसैकारण नेपाली सेनाले नेतृत्व लिएर सेवा गरेको कार्य केही traditional bureaucracy personnel ले बाहेक सबैले सराहना गरेका छन् । सेनामा आदेश र पालना तदारुकताकासाथ हुने गर्दछ । दैनिक प्रशासको chain of command टुटेको भान पर्नु स्वाभाविक हो । 

मित्र राष्ट्रका सैनिक उद्धार टोलीले पनि सोझै नेपाली सेनासंगै समन्वय गरेर आफ्नो पुनित कार्यमा लागेको प्रत्यक्ष भएको छ । विपद् र संकटमा ” युद्ध शैली ” प्रभावकारी हुन्छ न कि “प्रशासन शैली”। मेरो सलाम छ ,नेपाली सेनाका जवानहरुलाई ।

शैक्षिक जीवनका अनुभवहरु (५९)

२०७२ जेष्ठ १ गते शुक्रवार

मानिसलाई पहिला घर बनाउन सघाऊ । अनि विद्यालय । त्यसपछि मठ मन्दिर र राष्ट्रिय महत्वको पन: निर्माण ।

महाभूकम्पको  विनाश र त्रासदीले गर्दा नेपालीमनहरु टुटेका छन् । कैयौं नेपालीहरु घरवास विहीन भनेका छन् । अल्पकालीन राहत वितरण लगत्तै ओत लाग्नु पर्ने वर्षा वेला आउँदैछ । वालवच्चा,सुत्केरी र बृद्धबृद्धालाई आश्रयको नितान्त आवश्क्ता पर्दछ । यसर्थ बस्ने घर बनाउनु प-यो । निमुखा-पीडितहरुले प्राथमिकता पाउनु पर्दछ । सरकारले सबभन्दा पहिले यिनीहरुलाई घर बनाउन सघाउनु पर्दछ ।  खगेन्द्र संग्रौलाले लेखे झैं ( कान्तिपुर वैशाख २९ ) “मानिसलाई पहिले घरको खाँचो पर्दछ । देवी-देवतालाई पछि मठ मन्दिर बनाए पनि हुन्छ ।” उनीहरु पनि यस्तो वेलामा मानिसलाई नै प्राथमिकता दिई हाल्छन् । तर वलियो योजना बनाउन चाहिं सरकार चुक्नु हुंदैन ।

अनि भविष्यका कर्णधारहरुको ध्वस्त भएका विद्यालयहरु निर्माणमा लाग्नु जरुरी हुन्छ । त्यो भन्दा पहिले पूर्ण क्षतिग्रस्त विद्यालयहरुमा अस्थायी रुपमा पठनपाठन हुंने प्रबन्ध गरिनु वाँछनीय हुन्छ । त्रसित कलिला मनहरुलाई शिक्षकहरुले मनोसामाजिक समायोजन गर्ने खालका परामर्श दिदै पढाइ संचालन गर्दै लैजानु पर्दछ ।

तत्पश्चात तेस्रो चरणमा राष्ट्रिय सांस्कृतिक सम्पदा , एतिहासिक गौरवका संरचनाहरु र धार्मिक आस्थाका मठ मन्दिर देवालयहरु र प्रशासनिक कार्यालय भवनहरु बनाउने योजना कार्यान्वयन गर्नु, गराउनु उपयुक्त हुन्छ ।

शैक्षिक जीवनका अनुभवहरु (५८ )

२०७२ वैशाख ३१ गते विहिवार

२०७२ वैशाक १२ गते गोरखाको वारपाकलाई केन्द्र् बिन्दु बनाइ ७.५ को  भूकम्प आयो । काठमाडौँ प्रभावित भयो ।
२०७२ वैशाक २९ गते सिन्धुपलान्चोक / दोलखालाई केन्द्र बिन्दु बनाइ भूकम्प आयो । काठमाडौँ हल्लायो ।
हे पशुपतिनाथ ! काठमाडौँलाई केन्द्र बिन्दु बनाउने भूकम्प आउँदै नआवस् ।

शैक्षिक जीवनका अनुभवहरु (५७ )
२०७२ वैशाख ३० गते बुधवार

के काठमाडौँलाई केन्द्रविन्दु बनाएर भूकम्प आउँछ ? ? ?

२०७२ वैशाख १२ गते  गोरखाको वारपाकलाई केन्द्र बिन्दु बनाई महाभूकम्प आउँदा ८००० भन्दा बढी नेपालीको ज्यान गयो । असंख्य घाइते भए । अरबौंको स्रचना ध्वस्त हुन गयो । जनजीवनमा खैलाबैला मच्चियो । सयौं सानातिना पराकम्पनहरु झेल्दै १६ दिनपछि नेपालीहरु अलि- अलि व्यवस्थित हुन थालेको थियो । देशविदेशका भूकम्पविद् र भू-वैज्ञानिकहरुले ५ म्याग्नेच्यूडको भन्दा ठूलो पराकम्पन नआउने तर्फ इंगित गर्दै थिए । २०७२ वैशाक २९ गते दिनको १२:५४ बजे पुन:सिन्धुपलाम्चोक / दोलखा ( कोदारी राजमार्ग ) लाई केन्द्र बिन्दु क़ायम गरी  ६.९ / ७.१ स्केलको भूकम्प आयो । १०० जनताको हाराहारीमा मानिसको ज्यान गयो । २००० भन्दा बढी घाइते भए । नभत्केका भौतिक संरचनाहरु पनि धराशायी भएको देखियो । पुन: रातको २ बजेको वेला कीर्तिपुरलाई केन्द्र बिन्दु बनाई पराकम्पन आयो । त्रस्त जनजीवन खुला चौरहरुमा त्रिपालमा रात काट्न बाध्य भए ।

गोरखा , कोदारी र कीर्तिपुरलाई केन्द्र बिन्दु बनाएर पटक-पटक भूकम्प आएको जस्तै काठमाडौँलाई नै केन्द्र बिन्दु बनाएर भूकम्प आउन सक्छ कि सक्दैन ? आएमा यस्को मापन कतिसम्मको हुन सक्छ ? के कस्तो सचेतना अपनाउनु पर्ला ? सरकारको तर्फबाट के कस्तो विपद् व्यवस्थापन होला ? जानिफकारहरुलाई यो प्रश्न राख्दछु ।